«Ιπποφαές», το πολυδύναμο φυτό του μέλλοντος

Το ιπποφαές αναφέρεται από τους αρχαίους έλληνες συγγραφείς, Διοσκουρίδη και Θεόφραστο σαν φαρμακευτικό φυτό. Στην αρχαία Ελλάδα  το χρησιμοποιούσαν σαν φάρμακο σε ανθρώπους και σε ζώα, χαρακτηριστικά δε, η παράδοση αναφέρει ότι τα άλογα του στρατού  του Μ. Αλεξάνδρου αποκτούσαν μεγάλη αντοχή  στις κακουχίες αλλά και γρήγορη ανάπτυξη παίρνοντας  ταυτόχρονα λαμπερό χρώμα στο τρίχωμα τους, τρώγοντας τους καρπούς, τα φύλλα και τους νεαρούς  βλαστούς του. Η επιστημονική του ονομασία «ιπποφαές» είναι ελληνική και  προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις, ίππος και φάος δηλαδή λαμπρός.
Το φυτό αυτό είναι ένας φυλλοβόλος θάμνος που φθάνει σε ύψος τα 2,5 έως 3 μέτρα, τα φύλλα του μοιάζουν με της ιτιάς, οι περισσότερες ποικιλίες του φέρουν αγκάθια στα άκρα των βλαστών τους, ενώ παράγει μικρού μεγέθους  πορτοκαλί έως κόκκινου χρώματος καρπούς. Το σχήμα του καρπού ποικίλει από το ωοειδές, το κυλινδρικό έως το σφαιρικό ενώ περικλείει ένα σπόρο. 

Tο ιπποφαές είναι φυτό δίοικο δηλαδή υπάρχουν φυτά που παράγουν μόνο θηλυκά άνθη και φυτά που παράγουν μόνο αρσενικά. Καρποί παράγονται μόνο από τα θηλυκά. Τα αρσενικά χρησιμοποιούνται για την επικονίαση των θηλυκών ανθέων επειδή δε η επικονίαση γίνεται με τον άνεμο και όχι από τα έντομα, πρέπει τα θηλυκά και τα αρσενικά φυτά να είναι συμβατά μεταξύ τους, και να ανθίζουν την ίδια περίοδο. 

Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι πολλές. Οι ερευνητές σήμερα αποδίδουν τις κυριότερες στην αφθονία των αντιοξειδωτικών και των πολυακόρεστων λιπαρών του οξέων. Η συγκέντρωση του σε βιταμίνες είναι ιδιαίτερα  υψηλή, όπως πχ της βιταμίνη C, είναι 30 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του πορτοκαλιού και 5 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη συγκέντρωση του ακτινίδιου. Η περιεκτικότητα του σε βιταμίνη Ε, είναι πιο μεγάλη από εκείνη του σίτου και του αραβοσίτου. Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα,  ω-3 και ω-6, κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό της περιεκτικότητας των ελαίων  των σπόρων του, το οποίο φθάνει μέχρι το 75%, ενώ το έλαιο της σάρκας των καρπών   του περιέχει μέχρι το 55% της περιεκτικότητας του,  παλμιτικό οξύ (ω-7). Επίσης και οι δύο κατηγορίες ελαίων περιέχουν μεγάλες ποσότητες πολλών άλλων πολύτιμων φαρμακευτικών ουσιών. Το φυτό αυτό  πέραν της μεγάλης του περιεκτικότητας σε  βιταμίνη C έχει και  4 φορές περισσότερη προβιταμίνη Α από  το καρότο και τον κράταιγο.

Οι καρποί του ιπποφαούς περιέχουν επίσης, πολλές  φυτοστερόλες που ξεπερνούν κατά πολύ σε ποσότητα εκείνες του ελαίου της σόγιας. Οι ουσίες αυτές θεωρούνται σαν ουσίες που προλαμβάνουν τις καρδιαγγειακές παθήσεις ενώ οι τοκοφερόλες τα φλαβονοειδή και τα καροτίνια που περιέχει είναι πολύτιμες ουσίες που προστατεύουν τον οργανισμό από διάφορες άλλες ασθένειες.  Oι Κινέζοι αλλά και πολυάριθμοι δυτικοί επιστήμονες το τοποθετούν στην πρώτη δεκάδα των πιο ισχυρών θεραπευτικών φυτών στον κόσμο επειδή οι χημικές του ουσίες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακή, αναλγητική και επουλωτική δράση. Για όλους αυτούς τους λόγους, χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα διατροφής, ως συστατικό φαρμακευτικών σκευασμάτων, αλλά και ως αυτούσιο φαρμακευτικό σκεύασμα για πλήθος παθήσεων. Πολύ μεγάλη είναι η χρήση του και από την βιομηχανία των καλλυντικών ιδίως για την παρασκευή σκευασμάτων περιποίησης του δέρματος. Οι ρώσοι κοσμοναύτες χρησιμοποιούν κρέμες ιπποφαούς για προστασία από την κοσμική ακτινοβολία.

Αν και η γεύση των καρπών του μοιάζει με εκείνη του ανανά, για πολλούς η κατανάλωση τους σε νωπή κατάσταση δεν είναι ευχάριστη, επειδή έχουν αρκετά  όξινη  γεύση και για αυτό χρησιμοποιούνται για την παρασκευή χυμού, άλλωστε οι κινέζοι τον χρησιμοποιούν στη διατροφή των αθλητών τους στους ολυμπιακούς αγώνες σαν ενισχυτικό του οργανισμού τους. Ο χυμός του επίσης χρησιμοποιείται σε μίγματα χυμών με άλλους καρπούς, ενώ οι καρποί του σε μαρμελάδες, σε παγωτά, σε γιαούρτια, σε γλυκά, σε σάλτσες και σε λικέρ που έχουν εξαιρετική γεύση. Επίσης οι καρποί του, χρησιμοποιούνται για την παρασκευή των λεγόμενων «λειτουργικών τροφίμων», δηλαδή των τροφίμων εκείνων που πέραν της αξίας τους σαν τρόφιμα έχουν και ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις σε ορισμένες ουσίες που είναι σημαντικές  στην αντιμετώπιση ή την πρόληψη ορισμένων ασθενειών. Οι τιμές των προϊόντων του ιπποφαούς στην αγορά είναι πολύ υψηλές (τιμή ελαίου 150€/λίτρο, τιμή χυμού 57€/λίτρου κλπ). 

Το φυτό αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί πλήρως. Από την σάρκα των καρπών του παράγεται χυμός και  έλαιο, ενώ χρησιμοποιείται σαν ζωοτροφή μετά την μεταποίηση των καρπών του. Από τους σπόρους των καρπών παράγεται το πολυτιμότατο έλαιο. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται μετά την ξήρανση σαν αφέψημα και σαν ζωοτροφή. Από τον φλοιό του παράγονται διάφορες χημικές ουσίες ενώ  το ξύλο του χρησιμοποιείται σε μικροκατασκευές (μπαστούνια, πίπες κλπ). 

Το φυτό αυτό θεωρείται ότι είναι πολύτιμο για την προστασία του περιβάλλοντος κυρίως των επικλινών εδαφών, λόγω του ότι αναπτύσσει ένα πυκνό επιφανειακό ριζικό σύστημα που συγκρατεί το έδαφος και το προστατεύει από τη διάβρωση. Το ιπποφαές σε πολλά μέρη του κόσμου, χρησιμοποιείται για την  αποκατάσταση υποβαθμισμένων εδαφών. Επίσης, αποτελεί ένα από τα λίγα είδη φυτών του οποίου οι ρίζες συμβιώνουν με μικροοργανισμούς που έχουν την ιδιότητα να δεσμεύουν το άζωτο από την ατμόσφαιρα και να το αποδίδουν στο έδαφος, αυξάνοντας την γονιμότητα του. Επειδή κατά την καλλιέργεια του, δεν καταναλώνονται σχεδόν καθόλου αζωτούχα λιπάσματα, προστατεύεται το περιβάλλον όπως και τα υπόγεια και επιφανειακά νερά από τη ρύπανση και την υποβάθμιση, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να αξιοποιήσει τα πιο άγονα εδάφη στα οποία ελάχιστα φυτά αποδίδουν.  Το ιπποφαές θεωρείται σαν ένα από τα καλύτερα οικολογικά φυτά του πλανήτη.

Το ιπποφαές είναι είδος που προσαρμόζεται καλά στις αντιξοότητες του κλίματος. Το φυτό αυτό μπορεί να ανεχθεί θερμοκρασίες που κυμαίνονται από -43^ο C μέχρι +42^ο C ενώ από την άποψη των βροχοπτώσεων  μπορεί να καλλιεργηθεί σε περιοχές που έχουν επάνω από 400mm βροχής. Στην φύση απαντάται σε περιοχές που δέχονται ύψος βροχής από 50mm μέχρι 1300mm. Δηλαδή από την άποψη του κλίματος η περιοχή της Κοζάνης αλλά και όλης της Δυτικής Μακεδονίας είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια του. 

Το ιπποφαές είναι φυτό που προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία εδαφών και μπορεί να αναπτυχθεί σε γόνιμα ή λιγότερο γόνιμα ακόμη δε και σε οριακά και άγονα εδάφη όπως είναι τα χαλικώδη εδάφη ή τα αμμώδη και με υψηλή αλατότητα που είναι φτωχά σε θρεπτικές ουσίες και τα οποία έχουν μικρή δυνατότητα συγκράτησης του ύδατος. Οι αποδόσεις του σε καρπούς κυμαίνονται από 500κιλά/στρ μέχρι 1500κιλά/στρ ανάλογα το έδαφος και τις μετεωρολογικές συνθήκες.

Για τον Νομό Κοζάνης αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα το φυτό αυτό είναι μία νέα καλλιέργεια, όμως  πραγματικά έχει τεράστιες δυνατότητες  εφόσον η εισαγωγή της καλλιέργειας αυτής γίνει ορθολογικά και με επιστημονικό τρόπο. Το ιπποφαές   μπορεί  να δώσει εισόδημα αλλά και θέσεις εργασίας, με την παραγωγή και τη μεταποίηση όλων των αξιοποιήσιμων μερών του. 

Το καλύτερο μοντέλο παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας για το ιπποφαές είναι εκείνο της ομάδας παραγωγών. Τα μέλη της  ομάδας αυτής θα καλλιεργούν το ιπποφαές, το οποίο θα το παραδίδουν στην ομάδα η οποία  θα συγκεντρώνει την παραγωγή και θα προβαίνει στην πρώτη μεταποίηση των καρπών του παράγοντας, χυμούς, έλαια, στερεά υπόλοιπα μεταποίησης, αλλά και αξιοποιώντας τα φύλλα  σαν αφεψήματα.   Επίσης η ομάδα θα ερευνά τις αγορές και θα τροφοδοτεί με τα προϊόντα της πρώτης μεταποίησης διάφορες εταιρείες (φαρμακευτικές, καλλυντικών, λειτουργικών τροφίμων, βιομηχανίες χυμών, αρτοσκευασμάτων, κλπ) του εσωτερικού και του εξωτερικού, οι οποίες θα προβαίνουν στην τελική μεταποίηση, εξασφαλίζοντας τις υψηλότερες δυνατές τιμές προς όφελος των παραγωγών.

Υπολογίζεται ότι το εισόδημα που μπορούν να πετύχουν οι παραγωγοί του ιπποφαούς σε περίπτωση που οι καρποί του διατίθενται σαν νωποί καρποί είναι περίπου 2000-3200€/στρ ενώ αν διατίθενται μέσω της ομάδας μετά την πρώτη μεταποίηση μπορεί να φθάσει  τις 5000- 5700€/στρ.  

 Συνοπτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις χρήσεις του ιπποφαούς που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν από τις ομάδες παραγωγών στη Δυτική Μακεδονία και επομένως και τους τομείς της οικονομίας στους οποίους το ιπποφαές μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη πρώτη ύλη.

• Την παραγωγή  καλλυντικών.
• Την παραγωγή «λειτουργικών τροφίμων».
• Την παραγωγή χυμών, μαρμελάδων, κλπ.
• Την παραγωγή  φαρμακευτικών παρασκευασμάτων.
• Την παραγωγή προσθέτων διατροφής κλπ.
• Την παραγωγή φυσικών χρωστικών για τις φαρμακοβιομηχανίες, τις βιομηχανίες τροφίμων και την υφαντουργία. 
• Την αναβάθμιση υποβαθμισμένων εδαφών και την βελτίωση της γονιμότητας τους.
• Την προστασία των επικλινών εδαφών από την διάβρωση.
• Την φύτευση πυρόπληκτων εκτάσεων παρέχοντας  προστασία  από τη διάβρωση και δίδοντας εισόδημα από την παραγωγή τους.
• Τη χρησιμοποίηση των φύλλων, των  νεαρών βλαστών και των υπολειμμάτων των καρπών μετά τη μεταποίηση τους για τη διατροφή των κτηνοτροφικών ζώων.
• Τη δημιουργία κυνηγότοπων ιδίως φασιανών και γενικότερα  ανάπτυξης της πτηνοπανίδας  σε αυτούς τους χώρους.
•  Τη χρησιμοποίηση στα έργα πρασίνου και οδοποιίας για τη φύτευση των πρανών των δρόμων, λόγω της αντιδιαβρωτικής του δυνατότητας αλλά και της αντοχής του στο αλάτι, στις περιπτώσεις που γίνεται χρήση του αλατιού το χειμώνα για την αντιμετώπιση του πάγου.
• Σαν καλλωπιστικός θάμνος στην αρχιτεκτονική των κήπων λόγω της μεγάλης αισθητικής αξίας του σαν διακοσμητικό φυτό.

Περισσότερες πληροφορίες για το ιπποφαές:

ippofaes.pdf